Τρίτη 23 Απριλίου 2013

Η τύχη του αγάλματος του Μiχαήλ Mπακούνιν




Το μοναδικό (;) άγαλμα που αφορά προσωπικότητα του αναρχικού κίνήματος και στήθηκε σε δημόσιο χώρο (το 1919 σε πλατεία της κεντρικής Μόσχας)
Το συγκεκριμένο άγαλμα απεικονίζει τον μεγάλο θεωρητικό του αναρχισμού Μιχαήλ Μπακόυνιν (1814-1876) και κατασκευάστηκε απο έναν γλύπτη του avant-garde κινήματος τον Boris Korolev

Το άγαλμα ήταν ύψους 8 μέτρων και παρέμεινε σε δημόσια θέα μόνο για κάποιες εβδομάδες αφού αποκαθηλώθηκε κυρίως για στυλιστικούς λόγους (ο τύπος της εποχής το αποκάλεσε «σκιάχτρο») αλλα σίγουρα και για πολιτικούς.

Μια άλλη εκδοχή όμως αναφέρει ότι το άγαλμα πριν τα αποκαλυπτήρια είχε σκεπαστεί από μια ξύλινη πλατφόρμα.Κάποιοι άποροι ξήλωναν σιγά σιγά την πλατφόρμα αφού είχε βαρύ χειμώνα χρησιμοποιώντας την για καυσόξυλα.’Ετσι όταν φανερώθηκε ποιος υποδηλωνόταν στο άγαλμα,δημιουργήθηκαν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις και το άγαλμα καταστράφηκε πριν τα εγκαίνια.


Στις αρχές του 1918, ύστερα από υπόδειξη του Λένιν, δημιουργήθηκε το Σχέδιο Μνημειακής



Προπαγάνδας στο οποίο συμμετείχαν πολλοί καλλιτέχνες, τόσο “ακαδημαϊκοί”, όσο και πρωτοπόροι. Στόχος του Σχεδίου αυτού ήταν η δημιουργία αγαλμάτων και η διακόσμηση κτηρίων (με ανάγλυφα), προς τιμήν των “παγκοσμίων ηρώων της επανάστασης”. Δημιουργήθηκε λοιπόν ένας κατάλογος με καμιά εβδομηνταριά προσωπικότητες (παγκοσμίων ηρώων της επανάστασης), ο οποίος όμως δεν περιελάμβανε μόνο ακτιβιστές, πολιτικούς και ηγέτες του παγκόσμιου κινήματος, αλλά και διανοούμενους και καλλιτέχνες, πολλοί από τους οποίους θα έβλεπαν με έκπληξη την κατάταξή τους στην κατηγορία των ηρώων της επανάστασης, πχ., Σεζάν, Μουζόρτσκι. Ένα από τα τιμώμενα πρόσωπα ήταν και ο Μχαήλ Μπακούνιν και πιθανόν και άλλοι αναρχικοί, Ρώσοι και ξένοι.

Το Σχέδιο δεν “περπάτησε” για δύο λόγους:

Ο πρώτος ήταν ότι, ενώ τα κινήματα της πρωτοπορίας υπεραντιπροσωπεύονταν στη Ρωσία (στην οποία μάλιστα είχαν προκύψει και νέα ρεύμετα πρωτοπορίας της τέχνης καθώς και ένα πλήθος συνδυασμών διαφόρων ρευμάτων), η μνημειακή γλυπτική κυριαρχούνταν ακόμα από “ακαδημαϊκούς” καλλιτέχνες (ρεαλιστές, νατουραλιστές). Δημιουργήθηκαν λοιπόν αρκετά ακαδημαϊκά έργα στα πλαίσια του Σχεδίου Μνημειακής Προπαγάνδας, τα οποία όμως ήταν πλήρως απαξιωμένα από τους καλλιτεχνικούς κύκλους της ρώσικης πρωτοπορίας και του κοινού της, που αυτά τα χρόνια (1917-1922) κυριαρχούσαν στην καλλιτεχνική ζωή της Ρωσίας (και στα καλλιτεχνικά ιδρύματα κα στις σχολές).

Ο δεύτερος λόγος που δεν “περπάτησε” αυτό το Σχέδιο, ήταν η ελλειψη κατάλληλων υλικών (μετάλλου και μαρμάρου) εξαιτίας του οικονομικού αποκλεισμού της επαναστατικής Ρωσίας και του εμφυλίου πολέμου. Οι καλλιτέχνες ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν με ευτελή υλικά, ακατάλληλα για την μνημειώδη αρχιτεκτονική. Γι' αυτό και πολλοί πειραματίστηκαν με το “οπλισμένο σκυρόδεμα”.

Ο ανδριάντας του Μιχαήλ Μπακούνιν είναι ένα από τα λίγα έργα που παρήχθησαν στα πλαίσια αυτού του Σχεδίου, όχι με τις ασθητικές αρχές του νατουραλισμού, αλλά της πρωτοπορίας. Από αισθητική άποψη το εργο εντάσσεται στο κυβο-φουτουριστικό ρεύμα. Ο κυβο-φουτουρισμός αναπτύχθηκε στη Ρωσία, ως μία προσπάθεια να συνδυαστεί η αυστηρότητα των όγκων του κυβισμού με την κινητική δυναμική του φουτουρισμού. Έτσι, οι όγκοι (του ζωγραφικού έγου ή του γλυπτού) δεν καθηλώνονται σε μία πολυεπίπεδη στατικότητα, αλλά εξελίσσονται δυναμικά μέσα στο χρόνο και με αυτό τον τρόπο (υποτίθεται πως) μπορεί να κατανοηθεί η πραγματικότητα που αναπαριστάνουν στο έργο τους.

Η Ρώσικη Πρωτοπορία (και τα διάφορα ρεύματά της) κυριαρχούν όπως είπαμε, στην πρώτη περίοδο της ρωσικής επανάστασης και οι καλλιτέχνες της συνδέονται με όλα τα επαναστατικά πολιτικά ρεύματα, ή είναι απλώς φιλικα προσκείμενοι στην επανάσταση. Πολλοί Ρώσοι καλλιτέχνες που ζούσαν στο εξωτερικό πήγαν μετά την επανάσταση στη Ρωσία, για να συμβάλουν με το έργο τους στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας και ενός νέου, ριζοσπαστικού τρόπου αντίληψης της ζωής. Μάλιστα υιοθέτησαν τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας που ανταποκρίνονταν στις προσπάθειες των μαζών να οργανώσουν συλλογικά την κοινωνική ζωή και την παραγωγική δραστηριότητα. Καλλιτέχνες, γυναίκες και άντρες, οργάνωσαν καλλιτεχνικές κολλεκτίβες, λειτουργούσαν με συνελεύσεις, εξέδιδαν μανιφέστα και έκαναν παρεμβάσεις σε μαζικά ακροατήρια. Έχει σημασία το γεγονός ότι, στη Ρώσικη Πρωτοπορία υπάρχουν εκπληκτικά πολλές γυναίκες, που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη καλλιτεχνική ζωή, ενώ είναι πολύ σπάνια η παρουσία γυναικών στα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά ρεύματα της υπόλοιπης Ευρώπης.

Παρ' όλ' αυτα, θα ήταν υπερβολή να θεωρήσει κανείς ότι η Ρώσικη Πρωτοπορία έγινε ένα λαϊκό καλλιτεχνικό κίνημα (με τον τρόπο πχ. που έγινε το ροκ στη δεκαετία του 60). Αφορούσε ένα στενό κύκλο διανοουμένων, πολιτικοποιημένων καλλιτεχνών και αγωνιστών που είχαν γνώση της ευρωπαϊκής πνευματικής ζωής. Επιπλέον, καθώς όλα αυτά τα ρεύματα ήταν (το καθένα με τον τρόπο του) συνδεδεμένα με την προσπάθεια του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνικής πργματικότητας και του τρόπου με τον οποία την αντιαμβάνεται κανείς, ακολούθησαν την μοίρα της επανάστασης: υποχώρηση της επναστατικής διαδικσίας και κυριαρχία της αντεπανάστασης. Το γεγονός ότι η Ρώσικη Πρωτοπορία δεν κέρδισε ποτέ μαζικά ακροατήρια (αν κα είναι εκληκτικές οι προσάθειες πολλών καλλιτεχνών και ρευμάτων να συνδεθούν με εργατικές μαζες), την κατέστησε εύκολο θύμα της σταλινικής αντεπανάστασης. Η συντριβή της Ρώσικης Πρωτοπορίας δεν έγινε ιδιαιτέρως αντιληπτή από τις λαϊκές μαζες, οι οποίες ούτως ή άλλως δεν την είχαν εκτιμήσει.

Η τύχη του αγάλματος του Μπακούνιν είναι χαρακτηριστική από αυτή την αποψη. Το έργο αυτό φτιάχτηκε στα πλαίσια ενός κρατικά υποστηριζόμενου προγράμματος και απηχούσε την κυρίαρχη αυτή την περίοδο άποψη, ότι ο μαρξισμός και ο αναρχισμός αποτελούν την επαναστατική πτέρυγα του επαναστατικού κινήματος και ως εκ τούτου μπορούν (και πρέπει) να σνεργαστούν για την ανατροπή του καπιταλισμού. Το άγαλμα του Μπακούνιν από τον Boris Korolev δεν είναι η μοναδική καλλιτεχνική αποτύπωση αυτής της πολιτικής θέσης. Την ίδια χρονιά (1918) τοποθετήθηκε στη Μόσχα ένας οβελίσκος προς τιμήν 19 προσωπικοτήτων, επαναστατών θεωρητικών, στον οποίο αναγραφόταν, μαζί με το όνομα του Μαρξ και το όνομα του Μπακούνιν. Το άγαλμα του Boris Korolev δεν έμεινε για πολύ στη θέση του. Δεν ήταν μόνο οι φθορές που υπέστη πριν τα αποκαλυπτηριά του, από ανθρώπους που ξύλωσαν τις σανίδες που το κάλυπταν για να τις χρησιμοποιησουν για καυσόξυλα. Η αποκάλυψή του πρκάλεσε την οργή των αναρχικών, οι οποίοι θεώρησαν ότι η κυβο-φουτουριστική αναπαράσταση της μορφής του Μπακούνιν, αποτελούσε μια σκόπιμη χλεύη της προσωπικότητας του θεωρητικού του αναρχισμού. Και μέσα σε λίγες μέρες το κατέστρεψαν. Σώθηκε μόνο η μακέτα του.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου